تعریف زمان از دیدگاه ملاصدرا (قسمت اول)

صدرالمتألهین در نظام فلسفی خود که بر بنیاد “ وجود “استوار شده است، تعریفی از “ زمان “ارائه می دهد که با “ وجود “ارتباط دارد و جز از طریق آن قابل فهم نیست.

بر این اساس، صدرالمتألّهین “ زمان “را حقیقت “ وجود سیّال “و زمانمندی اشیاء مادّی را نوعی امتداد در “ وجود “آنها می داند.عبارات وی در چهار بُعدی بودن موجودات مادّی صراحت تامّ دارد. این ملاحظه پیرامون حالت هستی شناختی “ زمان، ما را به این رأی رهنمون می شود که “ زمان “با هویّت اتصالیّه اش شأن واحدی از شئون علّت اولی و مرتبه ضعیفه ای از مراتب نازله “ وجود “است.

بدیهی است که چنین تصوّری از زمان نه در قالب فکر یونانی می گنجد و نه عقیده ارسطو است. برای پذیرفته شدن چنین سخنی، صدرالمتألهین ناگزیر به حرکت جوهری روی می آورد و آنرا بصورت اساس نوینی برای تفکّر فلسفی خود عرضه می کند.

کوشش صدرالمتألهین در تعریف “ زمان “بر خلاف دیدگاه کسانی است که زمان را امری موهوم و زاییده ذهن می دانند. او در این مورد، فیلسوفی واقع بین است و به وجود زمان اذعان دارد. از نظر او فاصله میان گذشته و حال و آینده فاصله ای واقعی و اصیل است.

از نظر او “ زمان، “ حقیقت وجود سیال “و “ وجود سیال “مرتبه ای از مراتب حقیقت عینیّه وجود است. این رأی هنگامی بدرستی فهمیده می شود که ما به تمایز دقیق بین “ موجود »، یعنی آن چیزی که هست و “ وجود »، یعنی “ بودن “و “ وجود داشتن “بعنوان نکته ای مهم در حکمت متعالیه توجه کنیم.

و با گذر از “ موجود “به “ وجود “بجای تفاوت میان شیء متحرّک و شیء نامتحرک که بر هر دو “ موجود “اطلاق می شود، تمایز بین مراتب تشکیکی “ حقیقت وجود “را مطرح می کند. از نظر او “ حقیقت وجود “دارای دو مرتبه است، یکی مرتبه وجود ثابت و دیگری مرتبه وجود سیال که “ زمان، “ حقیقت وجود سیال “ولازم لاینفکّ آن است.

صدرالمتألّهین در باب وحدت و کثرت، این نظریّه که “ وجود واحد و در عین حال کثیر است “را بعنوان یکی از مهمترین مبانی در نظام مابعدالطبیعی خود اتّخاذ می کند. او تصدیق می کند که موجودات بواسطه رابطه اشراقی با “ حقیقت وجود “موجودند، لذا نباید آنها را هستی های مستقلی دانست که با مبدأ و منشأ خود رابطه دارند.طبق این نظریّه، زمان ظهور و تجلّی “ وجود “است.

(نویسنده: رضا - اکبریان     منبع: سایت - بنیاد حکمت اسلامی صدرا)